HANEDAN ALBÜMÜ
Osmanoğulları için sürgün kanununun çıktığı 3 Mart 1924 günü, son padişah Sultan Mehmed Vahîdeddin Han, son halife Abdülmecid Efendi ve şehzade unvanını taşıyan 35 kişiyle birlikte ailenin toplam 37 erkek üyesi bulunuyordu. Sadece saltanat davası güdebilecek bu 37 kişiyi kapsaması beklenirken bizdeki sürgünün kapsamı, başka ülkelerdekinden farklı olarak çok geniş tutulmuştu. Sultan denilen padişah ve şehzade kızları (42 kişi), bu sultanların sultanzade denilen erkek (16 kişi) ve hanımsultan denilen kız çocukları (15 kişi), ayrıca padişah, halife ve şehzadelerin zevceleri (27 kişi, aslında bu kategoride olanlar, mecbur olmadığı hâlde gidenler sebebiyle daha çoktur) ve sultanların zevçleri (18 kişi) ile birlikte kanunun saydığı kişi sayısı asgari 155'e ulaşmaktaydı. Aralarında Seniha Sultan gibi 72 yaşında pir-i fani olan da vardı, Melike Hanımsultan gibi annesinin kucağında 15 günlük bebek olan da. Sultan çocuklarından evli olanlarının zevç ve zevceleri de kanunda açıkça belirtilmediği hâlde sürgün edilmiştir. Yine kanunen sürgüne gitmesi gerekmediği halde, çocuklarından ayrılamayan anneler, annelerinden ayrılamayan çocuklar, kızı ölmüş bulunduğu için torunlarıyla giden anneanneler, kalfa, ağa, mürebbiye, muallim gibi efendilerinden ayrılamayan ve bendegân denilen hizmetlilerle birlikte gerçek sürgün sayısı 250'yi buluyordu.
Resmî ismiyle “Hilâfetin ilgâ ve Hanedan-ı Osmanî’nin Türkiye Cumhuriyeti memaliki haricine çıkarılmasına dair 3 Mart 1340 (1924) tarih ve 431 numaralı kanun” 13 maddeyi ihtiva ediyordu. 3. maddede “İkinci maddede mezkûr kimseler işbu kanunun ilânı tarihinden itibaren azami on gün zarfında Türkiye Cumhuriyeti arazisini terke mecburdurlar” deniyordu. Ancak kanun kapsamına giren Hanedan üye ve mensuplarından, o sırada hasta yatağında yatmakta olan Sultan Beşinci Murad Han’ın kızı Fatma Sultan ile eşi ve üç çocuğu hariç hiçbirisi sözü edilen 10 günlük süreyi kullanamamışlardır. Kanun, 6 Mart 1924 tarihli Resmî Cerîde'de (Gazete'de) yayınlandığına göre vatanı terk için son gün 15 Mart olmalıydı. Hâlbuki Halife Abdülmecid Efendi’ye, kanunun Meclis’te kabul edilmesinin akabinde gece yarısı tebliğ yapılıp oğlu Ömer Faruk Efendi, kızı, zevceleri ve üç kişilik maiyetiyle 4 Mart sabahı Dolmabahçe Sarayı'ndan alınarak Çatalca'ya getirilip Simplon Ekspresi'ne bindirildiler. Vatanı terk için kanun kapsamındaki bütün kişilere 4 Mart günü tebliğ yapılarak şehzadelere 6 Mart akşamına kadar, sultanlara ve diğerlerine ise 1 hafta mühlet verilmişti. Pasaportların zamanında hazırlanamaması, Mısır’a gitmek isteyenlere İngiltere Sefareti’nin vize vermemesi, tren ve gemilerin kalkış saatlerinin getirdiği kısıtlamalar gibi sebeplerle verilen mühletler birkaç gün uzamıştı. Yine de 12 Mart günü bittiğinde, o sırada zaten yurt dışında olanlar ile Fatma Sultan ve ailesi haricinde, kanunun saydığı kişilerin tamamı vatan topraklarını terk etmiş bulunmaktaydı.
Hanedan'ın padişah sulbünden inen ve sürgün listesinde ismi bulunan 37 erkek üyesinden yedisi, kanunun çıktığı tarihte zaten yurt dışında bulunuyorlardı. Aslında sürgün en önce onlar için başlamıştı. Bunlardan İtalya’da bulunan Sultan Vahîdeddin Han ve oğlu Mehmed Ertuğrul Efendi zaten 18 Kasım 1922’den beri sürgündeydiler. Mehmed Burhaneddin Efendi ile iki oğlu Mehmed Fahreddin ve Osman Ertuğrul Efendiler de o sırada Viyana’da bulunuyorlardı. Abdürrahim Hayri Efendi Roma’da, Osman Fuad Efendi ise İsviçre’de idiler. Sultan Abdülmecid’in kızı ve son sadrazamlardan Damad Mehmed Ferid Paşa’nın zevcesi Mediha Sultan da, daha 1922'de zevciyle birlikte Fransa’ya gitmişti.
Sürgün, şehzadeler dışındaki erkekler ile kadınlar için 28, şehzadeler için 50 yıl sürdü. 16 Haziran 1952’de hanedanın şehzadeler dışındaki üye ve mensuplarının vatana dönmesine imkân veren kanun çıktığında, 1924’teki sürgün listesinde bulunan 42 sultandan 18’i, aradan geçen 28 yıl içinde vefat etmiş bulunuyordu. Sağ olan diğerlerinin ve bu arada doğan yeni sultanların da bu izinden faydalanıp sürekli kalmak için vatana dönmesi son derece zordu. Vatana dönme izni çıkan bir sultan veya şehzade eşi, yasaklı babasını, kocasını veya oğlunu bulunduğu ülkede bırakıp nasıl gelecekti? Dolayısıyla bu izinden aslında, fevkalade sınırlı sayıda kişi istifade edebilmişti.
Aradan yarım asır geçtikten sonra 15 Mayıs 1974’te Hanedan'ın erkek üyeleri için de vatana giriş izni verildiği zaman 1924 Mart'ında vatandan çıkarılan 37 erkek üyeden sadece 10 tanesi hayatta bulunuyordu. 42 sultandan da 14'ü sağdı. Artık yaşları ilerlemiş, çoğunun İstanbul'da ne bir arkadaşları ne de akrabaları kalmıştı. Yad ellerde geçen yarım asırlık uzun zaman dilimi, yaşadığımız şu mukaddes vatan topraklarında dedeleri 623 yıl hüküm sürmüş bu kutlu ailenin her bir ferdi için, kimi ilginç, kimi hüzünlü, hatta bazıları insanı ağlatacak serencamlara şahit olmuştu. Çoğu vatanı terk ederken birkaç sene sonra bu hatadan vazgeçileceği ve geri dönecekleri konusunda umut içindeydiler. Ama dünyanın dört bir yanına öyle bir savruldular, hayat değirmeninin taşları arasında, bitmek bilmeyen uzun seneler boyunca öyle bir öğütüldüler ki bu şartlar altında hâlâ varlıklarını sürdürebilmeleri, başka bir aile için kanaatime göre imkânsızdı.
1924 Mart'ında tren ve gemilerle vatanı terk etmeye mecbur bırakılan 250 kişinin hiçbirisi bugün hayatta değildir. Son olarak 17 Ocak 2019 günü Beyrut’ta vefat eden 1918 doğumlu Bilun Hanımsultan, Sultan Abdülmecid Han’ın torunu Fatma Zehra Sultan’ın kızı idi.
Hâlen hayatta olan 25 şehzadeden sadece biri Azizî olup diğerleri Mecidî’dir. Mecidî olanların 1’i, Sultan Abdülmecid Han’ın padişah olmayan oğlu Mehmed Burhaneddin Efendi’nin torunudur. Diğerlerinin 6’sı Muradî, 10’u Hamidî ve 7’si Reşadî’dir. 25 şehzadeden 11’i sürgün devam ederken, 9’u da sürgünün kaldırılmasından sonra yurt dışında, A.B.D., Almanya, Fransa, İngiltere, Avusturya, Suriye, Mısır ve Lübnan’da doğmuştur. 5 şehzade 1974’de sürgünün kaldırılmasından sonra İstanbul’da doğmuştur. Aralarında en yaşlı olanı, 22 Ocak 1932 Şam doğumlu Harun Efendi olup Hanedan reisidir. Sultan II. Abdülhamid Han’ın oğlu Mehmed Selim Efendi’nin oğlu Mehmed Abdülkerim Efendi’nin oğludur ve Sultan Osman Gazi’nin 23. kuşaktan torunudur. En genç şehzade olan, 17 Temmuz 2024 İstanbul doğumlu Mehmed Selimhan Efendi ise Sultan Osman Gazi’nin 26. kuşaktan torunudur.
Hayattaki 14 sultandan 2’si Sultan V. Murad Han; 7’si Sultan II. Abdülhamid Han; 2’si Sultan Mehmed Reşad Han; 1’i Sultan Abdülmecid Han’ın padişah olmayan oğlu Mehmed Burhaneddin Efendi ve 2’si Sultan Abdülaziz Han soyundandır. En yaşlı sultan olan Leyla Sultan, 17 Temmuz 1947 Viyana doğumludur. Salzburg'ta ikamet eden Sultan’ın babası, Sultan II. Abdülhamid Han’ın oğullarından Mehmed Abdülkadir Efendi’nin oğlu Şehzade Necib Ertuğrul Efendi'dir.
Osmanlı hanedan ailesine mensup hayattaki 25 şehzade ve 14 sultanın dışında, sultan çocuğu olan 17 sultanzade ve 12 hanımsultan bulunmaktadır. Bunların ve vefat etmiş sultan çocuklarının çocuk ve torunları olan 230 civarında aile üyesi ile birlikte Sultan II. Mahmud Han’ın neslinden gelen hayattaki kişi sayısı 300’ü bulmaktadır. Bunlardan bir kısmı aynı zamanda Mısır, Ürdün ve Hindistan'daki Haydarabad ve Kotwara hanedanlarına mensuptur.
Hayattaki şehzade ve sultanlardan sadece Harun Efendi ile 3 çocuğu ve büyük oğlundan 5, küçük oğlundan olan 2 torunu ve bir torun oğlunun yanı sıra Osman Selaheddin Efendi İstanbul’da yaşamaktadır. Diğerlerinin tamamı, yurt dışında çeşitli ülkelerde ikamet etmektedir.
İşte resimlerle bu insanların vatanlarından kopartıldıkları 50 yılın hikâyesi.
“Hilâfetin ilgâ ve Hanedan-ı Osmanî’nin Türkiye Cumhuriyeti memaliki haricine çıkarılmasına dair 3 Mart 1340 (1924) tarih ve 431 numaralı kanun”un yayınlandığı 6 Mart 1924 tarihli Resmî Cerîde'nin kapak sayfası ile kanunun yer aldığı 6 ve 7. sayfaları.
SÜRGÜN KAPSAMINDAKİ PADİŞAH, HALİFE VE ŞEHZADELER
1- Mehmed Vahîdeddin Han (1861-1926) (Abdülmecid Han’ın oğlu)
2- Halife Abdülmecid Efendi (1868-1944) (Abdülaziz Han’ın oğlu)
3- Mehmed Selim Efendi (1870-1937) (II. Abdülhamid Han’ın oğlu)
4- Mehmed Ziyaeddin Efendi (1873-1938) (Mehmed Reşad Han’ın oğlu)
5- Mehmed Seyfeddin Efendi (1874-1927) (Abdülaziz Han’ın oğlu)
6- İbrahim Tevfik Efendi (1874-1931) (Mehmed Burhaneddin Efendi’nin oğlu)
7- Mehmed Abdülkadir Efendi (1878-1944) (II. Abdülhamid Han’ın oğlu)
8- Ahmed Nuri Efendi (1878-1944) (II. Abdülhamid Han’ın oğlu)
9- Ahmed Nihad Efendi (1883-1954) (Mehmed Salahaddin Efendi’nin oğlu)
10- Mehmed Burhaneddin Efendi (1885-1949) (II. Abdülhamid Han’ın oğlu)
11- Ömer Hilmi Efendi (1886-1935) (Mehmed Reşad Han’ın oğlu)
12- Mehmed Cemaleddin Efendi (1891-1946) (Mehmed Şevket Efendi’nin oğlu)
13- Abdürrahim Hayri Efendi (1894-1952) (II. Abdülhamid Han’ın oğlu)
14- Mehmed Abdülhalim Efendi (1894-1926) (Selim Süleyman Efendi’nin oğlu)
15- Osman Fuad Efendi (1895-1973) (Mehmed Salahaddin Efendi’nin oğlu)
16- Ömer Faruk Efendi (1898-1969) (Halife Abdülmecid Efendi’nin oğlu)
17- Ahmed Nureddin Efendi (1901-1944) (II. Abdülhamid Han’ın oğlu)
18- Mehmed Abdülaziz Efendi (1901-1977) (Mehmed Seyfeddin Efendi’nin oğlu)
19- Mahmud Şevket Efendi (1903-1973) (Mehmed Seyfeddin Efendi’nin oğlu)
20- Ali Vasıb Efendi (1903-1983) (Ahmed Nihad Efendi’nin oğlu)
21- Mehmed Şerefeddin Efendi (1904-1966) (Selim Süleyman Efendi’nin oğlu)
22- Ahmed Tevhid Efendi (1904-1966) (Mehmed Seyfeddin Efendi’nin oğlu)
23- Mehmed Âbid Efendi (1905-1973) (II. Abdülhamid Han’ın oğlu)
24- Mehmed Abdülkerim Efendi (1906-1935) (Mehmed Selim Efendi’nin oğlu)
25- Mehmed Nizameddin Efendi (1908-1933) (Yusuf İzzeddin Efendi’nin oğlu)
26- Mehmed Orhan Efendi (1909-1994) (Mehmed Abdülkadir Efendi’nin oğlu)
27- Mehmed Nazım Efendi (1910-1984) (Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin oğlu)
28- Mehmed Fahreddin Efendi (1911-1968) (Mehmed Burhaneddin Efendi’nin oğlu)
29- Osman Ertuğrul Efendi (1912-2009) (Mehmed Burhaneddin Efendi’nin oğlu)
30- Mehmed Ertuğrul Efendi (1912-1944) (Mehmed Vahîdeddin Han’ın oğlu)
31- Ömer Fevzi Efendi (1912-1986) (Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin oğlu)
32- Mahmud Namık Efendi (1914-1963) (Ömer Hilmi Efendi’nin oğlu)
33- Necib Ertuğrul Efendi (1914-1994) (Mehmed Abdülkadir Efendi’nin oğlu)
34- Mahmud Hüsameddin Efendi (1916-1966) (Mehmed Cemaleddin Efendi’nin oğlu)
35- Alâeddin Efendi (1917-1999) (Mehmed Abdülkadir Efendi’nin oğlu)
36- Süleyman Sadeddin Efendi (1917-1985) (Mehmed Cemaleddin Efendi’nin oğlu)
37- Burhaneddin Cem Efendi (1920-2008) (İbrahim Tevfik Efendi’nin oğlu)
SÜRGÜN KAPSAMINDAKİ SULTANLAR
1- Seniha Sultan (1852-1931) (Abdülmecid Han’ın kızı)
2- Mediha Sultan (1856-1928) (Abdülmecid Han’ın kızı)
3- Fatma Saliha Sultan (1862-1941) (Abdülaziz Han’ın kızı)
4- Nazime Sultan (1866-1947) (Abdülaziz Han’ın kızı)
5- Hadice Sultan (1870-1938) (V. Murad Han’ın kızı)
6- Zekiye Sultan (1872-1950) (II. Abdülhamid Han’ın kızı)
7- Fehime Sultan (1875-1929) (V. Murad Han’ın kızı)
8- Fatma Naime Sultan (1876-1945) (II. Abdülhamid Han’ın kızı)
9- Fatma Sultan (1879-1932) (V. Murad Han’ın kızı)
10- Münire Sultan (1880-1939) (Ahmed Kemaleddin Efendi’nin kızı)
11- Behiye Sultan (1881-1948) (Mehmed Salahaddin Efendi’nin kızı)
12- Naile Sultan (1884-1957) (II. Abdülhamid Han’ın kızı)
13- Rukiye Sultan (1885-1971) (Mehmed Salahaddin Efendi’nin kızı)
14- Ayşe Hamide Sultan (1886-1960) (II. Abdülhamid Han’ın kızı)
15- Şadiye Sultan (1886-1977) (II. Abdülhamid Han’ın kızı)
16- Adile Sultan (1887-1973) (Mehmed Salahaddin Efendi’nin kızı)
17- Emine Nemika Sultan (1888-1969) (Mehmed Selim Efendi’nin kızı)
18- Refia Sultan (1891-1938) (II. Abdülhamid Han’ın kızı)
19- Emine Atiye Sultan (1891-1978) (Mehmed Salahaddin Efendi’nin kızı)
20- Fatma Ulviye Sultan (1892-1967) (Mehmed Vahîdeddin Han’ın kızı)
21- Rukiye Sabiha Sultan (1894-1971) (Mehmed Vahîdeddin Han’ın kızı)
22- Arife Kadriye Sultan (1895-1933) (İbrahim Tevfik Efendi’nin kızı)
23- Fatma Zehra Sultan (1895-1965) (İbrahim Tevfik Efendi’nin kızı)
24- Emine Naciye Sultan (1896-1957) (Selim Süleyman Efendi’nin kızı)
25- Behiye Sultan (1900-1950) (Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin kızı)
26- Fatma Gevheri Sultan (1904-1980) (Mehmed Seyfeddin Efendi’nin kızı)
27- Hadice Şükriye Sultan (1906-1972) (Yusuf İzzeddin Efendi’nin kızı)
28- Rukiye Sultan (1906-1927) (Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin kızı)
29- Hayriye Sultan (1908-1943) (Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin kızı)
30- Lütfiye Sultan (1910-1997) (Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin kızı)
31- Emine Mukbile Sultan (1911-1995) ((Ömer Hilmi Efendi’nin kızı)
32- Rebia Nilüfer Sultan (1912-1997) (İbrahim Tevfik Efendi’nin kızı)
33- Hadice Dürrüşehvar Sultan (1914-2006) (Halife Abdülmecid Efendi’nin kızı)
34- Mihriban Mihrişah Sultan (1916-1987) (Yusuf İzzeddin Efendi’nin kızı)
35- Ayşe Masume Fethiye Sultan (1916-1944) (İbrahim Tevfik Efendi’nin kızı)
36- Mihrişah Selçuk Sultan (1920-1980) (Abdürrahim Hayri Efendi’nin kızı)
37- Fatma Samire Sultan (1920-2000) (Mehmed Abdülhalim Efendi’nin kızı)
38- Fatma Neslişah Sultan (1921-2012) (Ömer Faruk Efendi’nin kızı)
39- Mihrimah Sultan (1922-2000) (Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin kızı)
40- Hamide Nezahat Sultan (1923-1998) (Mahmud Şevket Efendi’nin kızı)
41- Zehra Hanzade Sultan (1923-1998) (Ömer Faruk Efendi’nin kızı)
42- Bidar Sultan (1924-1924) (Mehmed Abdülkadir Efendi’nin kızı)
SÜRGÜN KAPSAMINDAKİ SULTANZADELER
1- Mehmed Sabahaddin Beyefendi (1877-1948) (Seniha Sultan’ın oğlu)
2- Ahmed Lütfullah Beyefendi (1880-1973) (Seniha Sultan’ın oğlu)
3- Abdurrahman Sami Beyefendi (1880-1961) (Mediha Sultan’ın oğlu)
4- Hüseyin Hayreddin Beyefendi (1892-1987) (Esma Sultan’ın oğlu)
5- Mehmed Sadeddin Beyefendi (1895-1976) (Esma Sultan’ın oğlu)
6- Mehmed Cahid Beyefendi (1899-1977) (Fatma Naime Sultan’ın oğlu)
7- Ahmed Kemaleddin Beyefendi (1908-1987) (Münire Sultan’ın oğlu)
8- Mehmed Ali Beyefendi (1909-1981) (Fatma Sultan’ın oğlu)
9- Mehmed Ömer Nami Beyefendi (1911-1993) (Ayşe Hamide Sultan’ın oğlu)
10- Hayri Beyefendi (1912-?) (Hadice Sultan’ın oğlu)
11- İbrahim Edhem Beyefendi (1915-1969) (Emine Nemika Sultan’ın oğlu)
12- Kazım Kenan Beyefendi (1916-2003) (Emine Nemika Sultan’ın oğlu)
13- Celaleddin Beyefendi (1916-1997) (Fatma Sultan’ın oğlu)
14- Osman Nami Beyefendi (1918- 2010) (Ayşe Hamide Sultan’ın oğlu)
15- Abdülhamid Rauf Beyefendi (1921-1981) (Ayşe Hamide Sultan’ın oğlu)
16- Ali Beyefendi (1921-1971) (Emine Naciye Sultan’ın oğlu)
SÜRGÜN KAPSAMINDAKİ HANIMSULTANLAR
1- Ayşe Sıdıka Hanımsultan (1875-1938) (Cemile Sultan’ın kızı)
2- Fatma Aliye Hanımsultan (1891-1972) (Zekiye Sultan’ın kızı)
3- Adile Hanımsultan (1900-1988) (Fatma Naime Sultan’ın kızı)
4- Ayşe Hadice Hanımsultan (1909-1968) (Fatma Sultan’ın kızı)
5- Fatma Rebia Hanımsultan (1911-1988) (Refia Sultan’ın kızı)
6- Fatma Fethiye Hanımsultan (1912-1998) (Emine Nemika Sultan’ın kızı)
7- Selma Hanımsultan (1914-1941) (Hadice Sultan’ın kızı)
8- Nilüfer Hanımsultan (1916-1989) (Adile Sultan’ın kızı)
9- Mahpeyker Hanımsultan (1917-2000) (Emine Naciye Sultan’ın kızı)
10- Suade Hümeyra Hanımsultan (1917-2000) (Fatma Ulviye Sultan’ın kızı)
11- Ayşe Hamide Hanımsultan (1912-1929) (Refia Sultan’ın kızı)
12- Fatma Samiye Hanımsultan (1918-1992) (Şadiye Sultan’ın kızı)
13- Bilun Hanımsultan (1918-2019 ) (Fatma Zehra Sultan’ın kızı)
14- Türkan Hanımsultan (1919-1989) (Emine Naciye Sultan’ın kızı)
15- Melike Hanımsultan (1924-2007) (Arife Kadriye Sultan’ın kızı)
Sürgüne giden Osmanlı Hanedanı üyelerinden büyük bölümünü Avrupa’ya götüren Simplon Orient Ekspresi. Bu tren o yıllarda İstanbul Sirkeci Garı'ndan kalkar, Sofya, Belgrad, Venedik ve Milan istasyonlarına uğrar, Simplon Tüneli'nden geçerek Lozan üzerinden Paris'e ulaşırdı. Başka bir Orient Ekspres hattı da İstanbul, Bükreş, Budapeşte, Viyana, Münih ve Satrasbourg yoluyla yine Paris'e giderdi.
Sürgüne giden 37 Osmanoğlundan 11’inin birlikte bulunduğu bir resim. Şehzadeler 1909 sonbaharında Ertuğrul Yatı'nda. Soldan sağa oturanlar; Şehzade Mehmed Seyfeddin, Abdülmecid, Mehmed Vahîdeddin, Mehmed Ziyaeddin, İbrahim Tevfik Efendiler. Ayaktakiler soldan sağa; Şehzade Mehmed Cemaleddin, Ömer Hilmi, Mahmud Necmeddin (sürgünden önce vefat etmiştir), Ahmed Nihad, Mehmed Abdülhalim, Osman Fuad ve Ömer Faruk Efendiler.
1920 senesi sonları Mekteb-i Sultanî. Soldan sağa oturanlar; Şehzade Mehmed Nazım, Mehmed Nizameddin ve Mehmed Orhan Efendiler. Soldan sağa ayaktakiler; öğretmen, Şehzade Mehmed Abdülkerim Efendi, öğretmen, Şehzade Mehmed Şerefeddin Efendi, okul müdürü Salih Arif Bey, Şehzade Ali Vasıb Efendi, öğretmen, Şehzade Mehmed Âbid Efendi, öğretmen. 7 şehzade de sürgüne gitmiştir.
Şehzade Mehmed Selim Efendi, Sultan II. Abdülhamid Han'ın en büyük oğludur. 1870 yılında Dolmabahçe Sarayı’nda doğmuştur. Annesi Bedrifelek Başkadınefendi’dir. Yurt dışına çıkışta 54 yaşında ve birinci ferik (orgeneral) rütbesindeydi. Hanedanın sürgüne gönderilen padişah neslinden inen erkek üyeleri içinde, son padişah Sultan Mehmed Vahideddin Han ile son halife Abdülmecid Efendi’den sonra en yaşlısıydı. 1924 Martında hanımları, oğlu Şehzade Mehmed Abdülkerim Efendi ve bendeganı ile birlikte vapurla Beyrut'a gitti. Önce Şam’da, daha sonra Beyrut yakınlarındaki Cünye’de yaşadı. 1937 yılında Cünye’de vefat ederek Şam’da, Sultan Selim Camii haziresindeki kabristana defnedildi.
Şehzade Mehmed Abdülkadir Efendi, Sultan II. Abdülhamid Han'ın ikinci oğludur. 1878 yılında Dolmabahçe Sarayı’nda doğmuştur. Annesi Bidar Kadınefendi’dir. Yurt dışına çıkışta 46 yaşında ve miralay (albay) rütbesinde idi. 1924 Martında iki hanımı, oğulları Şehzade Mehmed Orhan, Necib Ertuğrul ve Alaeddin Efendiler, kızı Bidar Sultan ve bendeganı ile birlikte trenle Budapeşte'ye gitti. 1940’a kadar Budapeşte’de daha sonra Sofya’da yaşadı. 1944 yılında bir hava hücumu sırasında sığınakta kalp sektesinden vefat etti. Kabri Sofya’dadır.
Şehzade Abdürrahim Hayri Efendi, Sultan II. Abdülhamid Han'ın beşinci oğludur. 1894 yılında Yıldız Sarayı’nda doğmuştur. Annesi Peyveste Hanımefendi’dir. Harbiye ve Berlin Harp Akademisi mezunuydu. 1914-1918 yıllarını cephede albay rütbesiyle topçu alay kumandanı olarak geçirdi. 1924 Martında 30 yaşında idi ve zaten yurt dışında, Roma'da bulunuyordu. O sırada eşinden boşanmış durumdaydı ve 4 yaşlarında Mihrişah Selçuk Sultan isimli bir kızı vardı. Sürgün acılarına, yoksulluk ve hastalığa dayanamayarak 1952 yılbaşı gecesi Paris’te bir otel odasında uyku ilacı içerek intihar etti. Kabri Paris’tedir.
Fransa'nın Nice şehri, vatandan çıkarılan Osmanlı Hanedan ailesinden pek çok kişiye ev sahipliği yapmıştır. Kim bilir belki de o mazlum insanlar Akdeniz kıyısındaki bu şehirde İstanbul'dan esintiler bulmuşlardı. Bu ailelerden biri Sultan II. Abdülhamid Han'ın kızlarından Zekiye Sultan ve kızı Fatma Aliye Hanımsultan ve eşleriydi. Zekiye Sultan, Gazi Osman Paşa'nın oğlu Ali Nureddin Paşa, kızı da Kavalalı ailesinden Mehmed Muhsin Yeğen Paşa ile evliydi. Sürgün listesinde olmamalarına rağmen Hanımsultan'ın 11 ve 3 yaşlarındaki oğulları Osman ve Salih Zeki de tabii olarak annelerinden ayrılamamıştı. Yine Sultan II. Abdülhamid Han'ın kızı ve Ali Fuad Paşa'nın eşi olan Refia Sultan da 12 ve 13 yaşlarındaki kızları Rebia ve Ayşe Hamide Hanımsultanlarla aynı şehre yerleşmişti. Muhtemelen 1928 yılında çekilmiş bu resim, 4 yıldır vatandan ayrı düşme acısının artık yüzlere yerleştiğini gösteriyor. Soldan sağa: Refia Sultan, Zekiye Sultan, Fatma Aliye Hanımsultan, Ayşe Hamide Hanımsultan, Rebia Hanımsultan ve önde Salih Zeki Bey.
Sultan II. Abdülhamid Han'ın kızlarından Refia Sultan 1891 yılında Yıldız Sarayı'nda doğmuştu. 33 yaşında vatandan çıkarıldı. Bu acının üzerine bir başka büyük felaket daha yaşadı. Kızlarından Ayşe Hamide Hanımsultan, Nice'te banyodaki hava gazlı şofbenden zehirlenerek 1929'da 17 yaşında vefat etti. Halbuki o sırada Zekiye teyzesinin torunu Osman Bey ile sözlenmişti. Refia Sultan, bu acıya ve vatan hasretine ancak 14 yıl dayanabildi ve 1938'de vefat etti. Cenazesi Şam'a getirilerek Sultan Selim Camii'nde bulunan hanedan kabristanında kızının yanına defnedildi.
1918'de çekilmiş bu resim, Sultan V. Murad Han'ın tek oğlu Şehzade Mehmed Salahaddin Efendi'nin kızlarından Adile Sultan'ın ailesini mutlu günlerinde gösteriyor. Zevci Damad Moralızade Salahaddin Ali Beyefendi o yılın sonunda genç yaşında vefat eder. Hanımını dul, iki yaşındaki kızı Nilüfer Hanımsultan'ı yetim bırakır. Bahtsız anne ve küçük kızın başlarına gelen bu felaketin üzerinden beş yıl ancak geçmiştir ki sürgün listesinde isimlerini görüverirler. 1924 Mart'ında Sirkeci'den kalkan bir tren onları Budapeşte'ye götürüp bırakır. İleriki yıllarda başlarından daha ne gibi serüvenlerin geçeceğinden ise habersizdirler.
1952'de Mısır'ın birinci ailesi. Sultanzade Prens Abbas Hilmi Beyefendi (d. 1941), Fatma Neslişah Sultan, Kral Naibi Damad Prens Muhammed Abdülmün'im Beyefendi, Prenses İkbal Hanımsultan (d. 1944). Fotoğraf, Naib'in amcası Prens Muhammed Ali Tevfik Paşa'nın İskenderiye, Zizinya'daki malikanesinde çekilmiştir.
Kral Faruk 26 Temmuz 1952 günü Mısır tahtından indirilince yerine 6 aylık bir bebek olan oğlu II. Fuad geçirildi. Her ne kadar gerçek idare, ihtilalin lideri General Necib'de ise de devlet önce üç kişilik bir niyabet meclisinin idaresine verildi. Daha önce 1892-1914 yılları arasında 23 yıl hıdivlik yapan Abbas Hilmi Paşa'nın (1874-1944) oğlu, kralın ikinci derece amcazadesi Damad Prens Muhammed Abdülmün'im Beyefendi (1899-1980) bu meclisin reisi idi. 14 Ekim 1952 tarihinde tek başına kral naibi oldu. Bu görevi 18 Haziran 1953'de krallığın düşerek cumhuriyetin ilan edilmesine kadar sürdürdü. 1940'ta evlendiği Fatma Neslişah Sultan (1921-2012), kral naibinin zevcesi sıfatıyla 8 ay kadar Mısır'ın first lady'si oldu.
3 Nisan 2012. Bir gün önce 91 yaşında hayata veda eden merhume Fatma Neslişah Sultan'ın cenaze namazı için Yıldız Camii'nin avlusunda toplandık. Kendisini 2008 Ramazan'ında ziyaret etmiş ve elini öpmekle şereflenmiştim. Yüce Mevla ona padişah dedeleri hürmetine rahmet eylesin.
Fatma Neslişah Sultan ile daha önce yurt dışında vefat edip vatana getirilen kardeşleri Zehra Hanzade ve Necla Hibetullah Sultanlar ve sevgili anneleri, Sultan Vahîdeddin Han'ın kızı Rukiye Sabiha Sultan artık yine yan yanaydılar. Tıpkı eski mutlu günlerdeki gibi...