OSMANLI SALNAMELERİ (20.3.2004)

Osmanlıdan kalan belgeler arasında devlet ve vilâyet salnameleri önemli yer tutar. Devlet salnâmeleri, devletin yukarıdan aşağıya bütün yönetim birimlerini, merkezden atanan devlet memurlarını, mahallî yöneticileri ve bir takım istatistiksel bilgileri veren kitaplardır. Bunların ilki 1847'de çıkmış, 1908'e kadar 1263-1326 aralığındaki hicri yıllar için 64 adet devlet salnâmesi aralıksız olarak yayınlanmıştır. Sultan II. Abdülhamid Han'ın tahttan indirildiği hicri 1327 (1909) senesi için salnâme yayınlanmamıştır. Sonraki 3 adet salnâme, hicri 1328, 1329 ve 1330 (1910, 1911, 1912) yıllarında, 1326, 1327 ve 1328 mali yılları için yayınlanmıştır. Sonraki yıllarda, Balkan ve I. Dünya Savaşları sebebiyle devlet salnâmesi yayınlanamamıştır. Son yayınlanan devlet salnâmesi, hicri 1336 (1918) yılında 1333-1334 mali yılları için Sultan Vahîdeddin Han'ın ilk saltanat yılında çıkarılan 68. salnâmedir.

 

Devlet salnâmelerinde yönetim birimleri, yer, kurum, yönetici ve memur adları dışında yerel konulara fazla yer ayrılamadığı için 1866'dan (hicri 1283) itibaren Saraybosna'da yayınlanan "Salnâme-i Vilâyet-i Bosna" ile başlayıp 1921-1922'de (hicri 1340) yayımlanan "Bolu Livâsı Salnâmesi" ile son bulan vilâyet salnâmeleri sayesinde yerel bilgilerin daha ayrıntılı bir biçimde ele alındığı resmî kaynaklar ortaya çıkmıştır.

 

Şimdi bu girişten sonra, Mustafa Kıbrıslı Bey’in hususî kütüphanesinde bulunan hicrî 1303, miladî 1886'da basılmış "1303 Sene-i Hicriyyesine Mahsus Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye - Kırkbirinci Sene" kitabını elimize alalım.

 

1886, Osmanlı Devleti'nde Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın 10. saltanat yılına tesadüf eden son mutlu yıllardan bir yıl.

 

522 sayfalık kitabın aşağıdaki fihristini sabırla okumanızı tavsiye ederim. İnsan sadece fihristi okuyunca bile, şu andaki devletin yerden bitmediğini, Osmanlının devamı olduğunu anlıyor.

 

Takvim

Vekâyi-i meşhûre

Esâmî-yi selâtîn-i ızâm

Teşrîfât ve elkâb-ı resmiyye

Memâlik-i şâhâne cedveli

Erbâb-ı merâtib cedveli

Kânûn-ı esâsî

Mâbeyn-i hümâyûn

Hazîne-i hâssa-i şâhâne

Hey’et ve meclis-i vükelâ

Hey’et-i a’yân

Şûrâ-yı devlet

Umûr-ı nâfi’a komisyonu hey’eti

Sadâret dâiresi

Âmedî hulefâsı

Sadâret mektûbî odası

Dîvân-ı hümâyûn dâiresi zâbitân aklâmı

Mühimme odası

Vilâyât-ı mümtâze kalemi

Teşrîfât dâiresi

Meşîhat dâiresi

Dâhiliyye nezâreti hey’eti

İntihâb-ı me’mûrîn komisyonu

Tekâüd sandığı nezâreti hey’eti

Sicill-i ahvâl komisyonu

Hâriciyye nezâreti hey’eti

Umûr-ı sıhhiyye meclisi

Sıfat-ı askeriyyeyi hâiz müşîrân

Makâm-ı seraskerî dâiresi

Jandarma dâiresi

Ordu-yı hümâyûnlar ve teferruâtı

Mekteb-i harbiyye-i şâhâne

Mekteb-i tıbbiyye-i şâhâne

Mekâtib-i rüşdiyye-i askeriyye

Bahriyye nezâreti hey’eti

İdâre-i mahsûsa hey’eti

İdâre-i mahsûsa vapurlarının işlediği mahaller

Tophâne-i âmire hey’eti

Umûr-ı adliyye ve mezhebiyye nezâreti hey’eti

Dîvân-ı muhâsebât

Mâliyye nezâreti hey’eti

A’şâr ve agnâm emâneti

Meskûkât-ı şâhâne idâresi

Sikkegenân dâiresi

Ticâret ve zirâ’at ve orman ve ma’âdin nezâreti hey’eti

Düyûn-ı umûmiyye-i Osmâniyye

Evkâf-ı hümâyûn nezâreti hey’eti

Ma’ârif nezâreti hey’eti

Müzehâne

Rasadhâne

Matba’a-i âmire

Mekteb-i mülkiyye-i şâhâne

Mekteb-i sultânî

Lisan mektebi

Mekteb-i tıbbiyye-i mülkiyye

Dârü’l-muallimîn

Dârü’l-muallimât

Dârü’l-muallimîn-i sıbyân

Dârüşşafaka

Dersa’âdetteki zükûr ve inâs mekâtib-i rüşdiyye-i mülkiyyesi

Dersa’âdetteki zükûr ve inâs mekâtib-i ibtidâiyyesi

Dersa’âdette bulunan mekâtib-i husûsiyye

Vilâyâttaki mekâtib-i rüşdiyye-i mülkiyye

Dersa’âdet kütübhâneleri

Bir sene zarfında tab’ına ruhsat verilen kitablar

Dersa’âdetteki matbaalar

Dersa’âdette neşrolunan gazeteler

Salnâme tab’ olunan vilâyât

Nâfi’a nezâreti hey’eti

Memâlik-i mahrûse-i şâhânede bulunan demiryolların mikdâr-ı tûlu

Memâlik-i mahrûse-i şâhânede yapılan yollar

Şehremâneti

Devâir-i belediyye

Zabtiyye nezâreti

Rüsûmât emâneti

Vergi emâneti

Telgraf ve posta nezâreti

Muhâcirîn komisyonu

Bazı düvelin istatistiki

Saltanat-ı seniyye süferâsıyla maiyyet memurları

Şehbenderler

Vilâyât kapı kethüdâları

Vilâyât-ı şâhâne

Eyâlât-ı mümtâze

Rüesâ-yı milel

Nezd-i saltanat-ı seniyyede mukîm süferâ

Düvel-i mütehâbbe şehbender ve konsolosları

Usûl-i sikke-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye

Meskûkât-ı Osmâniyye ve ecnebiyyenin ta’rifesi

Taşrada panayır kurulan mahaller

Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye ve düvel-i ecnebiyye nişanları

Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye ve düvel-i ecnebiyye armaları 

Posta haritası

 

Bu makale, 20 Mart 2004 tarihinde http://groups.yahoo.com/group/BIZIMCC adresindeki BizimCC mesajlaşma grubunda yayınlanmıştır.