50 YILLIK SÜRGÜNÜ 40 YIL ÖNCE BİTİRDİK Mİ? (17.12.2014 Türkiye)

Hazırlayan: Dr. İbrahim Pazan

Geçtiğimiz Mart ayında ele alınıp işlenmesi gereken önemli bir tarihî olay, iç politikanın mahallî idareler seçimleri öncesi ve sonrasındaki sıcak gündemi sebebiyle pas geçildi. Tam 90 yıl önce 3 Mart 1924 günü çıkarılan bir kanunla Osmanlı Hanedanı’nın vatandan çıkarılmasından bahsediyorum. Yaşları 15 günlük bebekten 72 yaşında pir-i faniye değişen 71’i erkek 84’ü kadın 155 kişinin gemiler ve trenlerle meçhul bir geleceğe doğru çıktıkları bu yolculuk sonrasında aileler parçalanmış, yad ellerde bin bir sıkıntı çekilerek dayanılmaz acılara katlanılmıştı. Ailenin erkek üyeleri için 50 yıl süren vatan hasretinin en azından kâğıt üzerinde bitirilerek sürgünü sona erdiren kanunun çıkarıldığı 15 Mayıs 1974 tarihinin 40. yıl dönümüne de bu arada eriştik.

Osmanoğulları için 90 sene önce sürgün kanununun çıktığı 3 Mart 1924 günü, son padişah Sultan Mehmed Vahideddin Han, son halife Abdülmecid Efendi ve şehzade unvanını taşıyan 35 kişiyle birlikte ailenin toplam 37 erkek üyesi bulunuyordu. Ancak başka ülkelerin hanedanlarına uygulanandan farklı olarak bizdeki sürgünün kapsamı çok geniş tutulmuştu. Türk tarihi boyunca tahta geçtiği hiç vaki olmamış sultan denilen padişah ve şehzade kızları (42 kişi), bu sultanların sultanzade denilen erkek (16 kişi) ve hanımsultan denilen kız çocukları (15 kişi), ayrıca buraya kadar sayılanların zevc (18 kişi) ve zevceleri (27 kişi) ile birlikte kanunun saydığı kişi sayısı 155'i bulmaktaydı. Aralarında 72 yaşında pir-i fani olan da vardı, annesinin kucağında 15 günlük bebek olan da. Ayrıca kanun gereği sürgüne gitmesi gerekmediği halde, çocuklarından ayrılamayan anneler, annelerinden ayrılamayan çocuklar, kızı ölmüş bulunduğu için torunlarıyla giden anneannelerin yanı sıra bendegân denilen kalfa, ağa, mürebbiye, muallim gibi efendilerinden ayrılamayan hizmetlilerle birlikte gerçek sürgün sayısı 250'yi geçiyordu. 

KANUNUN TANIDIĞI 10 GÜNLÜK SÜREYİ KİMSE KULLANAMADI 

Resmî adıyla “Hilâfetin ilgâ ve Hanedan-ı Osmanî'nin Türkiye Cumhuriyeti memaliki haricine çıkarılmasına dair 3 Mart 1340 (1924) tarih ve 431 numaralı kanun” 13 maddeyi ihtiva ediyordu. 3. maddede “İkinci maddede mezkûr kimseler işbu kanunun ilânı tarihinden itibaren azami on gün zarfında Türkiye Cumhuriyeti arazisini terke mecburdurlar” deniyordu. Ancak kanun kapsamına giren hanedan üye ve mensuplarından, o sırada hasta yatağında yatmakta olan Sultan Beşinci Murad Han'ın kızı Fatma Sultan ile eşi ve üç çocuğu hariç hiçbirisi sözü edilen 10 günlük süreyi kullanamamışlardır. Kanun, 6 Mart 1924 tarihli Resmi Gazetede yayınlandığına göre vatanı terk için son gün 15 Mart olmalıydı. Hâlbuki Halife Abdülmecid Efendi’ye, kanunun Meclis’te kabul edilmesinin akabinde gece yarısı tebliğ yapılıp oğlu Ömer Faruk Efendi, kızı, zevceleri ve üç kişilik maiyetiyle 4 Mart sabahı Dolmabahçe Sarayı'ndan alınarak Çatalca'ya getirilip Simplon Ekspresi'ne bindirildiler. Vatanı terk için 4 Mart günü tebliğ yapılarak şehzadelere 6 Mart akşamına kadar, sultanlara ve diğerlerine ise 1 hafta mühlet verilmişti. Pasaportların zamanında hazırlanamaması, Mısır’a gitmek isteyenlere İngiltere Sefareti’nin vize vermemesi, tren ve gemilerin kalkış saatlerinin getirdiği kısıtlamalar gibi sebeplerle verilen mühletler birkaç gün uzamıştı. Yine de 12 Mart günü bittiğinde, o sırada zaten yurt dışında olan sekiz kişi ile Fatma Sultan ve ailesi haricinde, kanunun saydığı kişilerin tamamı vatandan çıkarılmış bulunmaktaydı. 

SÜRGÜN KADINLAR İÇİN 28, ERKEKLER İÇİN 50 YIL SÜRDÜ 

1924 yılında başlayan sürgün hayatı, kadınlar için 28, erkekler için 50 yıl devam etti. 23 Haziran 1952'de hanedanın kadın üyelerinin vatana dönmesine imkân veren kanun çıktığında, 1924'teki sürgün listesinde bulunan 42 sultandan 17'si, aradan geçen 28 yıl içinde vefat etmiş bulunuyordu. Diğerlerinin de bu izinden faydalanıp sürekli kalmak için vatana dönmesi son derece zordu. Mesela kocası ve oğlunun yasağı devam eden bir sultan için bu izin aslında anlamsızdı. 

Aradan yarım asır geçtikten sonra 15 Mayıs 1974'te hanedanın erkek üyeleri için de vatana giriş izni verildiği zaman 1924 Martında vatandan çıkarılan 37 erkek üyeden sadece 10'nu hayatta bulunuyordu. Artık yaşları ilerlemiş, çoğunun İstanbul'da ne bir akrabaları, ne de arkadaşları kalmıştı. Şam’da yaşayan bir aile ile Mehmed Nazım Efendi ve hanımı dışında İstanbul’a sürekli yaşamak için dönen olmadı. 

90 sene önce tren ve gemilerle vatanı terke etmeye mecbur bırakılan 250 kişiden bugün sadece bir kişi hayattadır. O da şu anda Beyrut'ta yaşayan 1918 doğumlu Bilun Hanımsultan olup Sultan Abdülmecid Han'ın torunu Fatma Zehra Sultan'ın kızıdır. 

HAYATTAKİ ŞEHZADELER VE SULTANLAR

Osmanoğulları denilen Osmanlı Hanedan Ailesi’nde bugün 25 şehzade ve 12 sultan hayattadır. Ayrıca sultan çocukları olan 21 sultanzade ve 14 hanımsultan bulunmaktadır. Hayattaki şehzade ve sultanlardan 11, sultanzade ve hanımsultanlardan da 9 tanesi İstanbul’da yaşıyor. Yani bu 72 kişiden 52’si hayatlarını yurt dışında, ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, İsviçre, Avusturya, İspanya, Brezilya, Suriye, Mısır, Ürdün, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Lübnan ve Suudi Arabistan gibi ülkelerde sürdürmektedir. Bu bilgiden yola çıkarak sürgünün tam olarak ve gerçek manada bitmediğini söyleyebiliriz. 

Şehzadelerden en yaşlı olanı, 23 Haziran 1924 Paris doğumlu Osman Bayezid Efendi olup hanedan reisidir. Sultan Abdülmecid Han'ın padişah olmayan oğlu Mehmed Burhaneddin Efendi'nin oğlu İbrahim Tevfik Efendi'nin oğludur ve Sultan Osman Gazi'nin 22. kuşaktan torunudur. New York’ta yaşamaktadır. En genç şehzade olan, 6 Haziran 2012 Londra doğumlu Ziya Reşad Efendi ise Sultan Osman Gazi'nin 25. kuşaktan torunudur. 

Hayattaki 12 sultanın en yaşlısı olan Leyla Sultan, 17 Temmuz 1947 Viyana doğumludur. Salzburg'ta ikamet eden Sultan’ın babası, Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın oğullarından Mehmed Abdülkadir Efendi’nin oğlu Necib Ertuğrul Efendi'dir. 

1924’TE 111 KİŞİYDİLER ŞİMDİ 72 

623 sene ile dünyanın gördüğü en uzun ömürlü devletlerinden olan Osmanlı İmparatorluğu’nun kurucusu Osman Gazi’nin sulbünden gelen ve onun en yakın akrabaları olan şehzade, sultan, sultanzade ve hanımsultanlar 3 Mart 1924 günü 111 kişi idi. Aradan geçen 90 senede bu miktar azalsa da devam etti ve günümüze 72 kişiyle ulaştı. Dünyadaki bütün hanedanların yaşayan mensupları belli kurallara göre takip edilmektedir. Osmanoğulları Hanedan Ailesi de imparatorluk zamanından beri bu dört ana kategoride kaydedilmektedir. Yoksa Sultan İkinci Mahmud Han’ın kanını taşıyan en 300 kişi şu anda hayattadır ve kim oldukları bellidir. İşte hayattaki şehzadelerin ve sultanların isimleri ve yaşadıkları yerler… 

HAYATTAKİ ŞEHZADELER 

1. Osman Bayezid Efendi (1924, Paris) Sultan Abdülmecid Han’ın padişah olmayan oğullarından Mehmed Burhaneddin Efendi’nin oğlu İbrahim Tevfik Efendi’nin oğludur. Sürgün sırasında annesinin karnında idi.  Hanedan Reisi’dir. Evlenmemiştir. New York’ta yaşıyor.

2. Dündar Efendi (1930, Şam) Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın en büyük oğlu Mehmed Selim Efendi’nin torunudur. Hanedan İkinci Reisi’dir. Şam’da hanımı ile yaşıyor. Çocuğu yoktur. 

3. Harun Efendi (1932, Lübnan) Dündar Efendi’nin kardeşidir. Sürgünün 1974’te bitmesinden sonra hanımı ve çocuklarıyla İstanbul’a gelip yerleşti. Hanımı, üç çocuğu, bunlardan sekiz torunu ve iki torun çocuğu ile İstanbul’da yaşayan en kalabalık Hanedan ailesinin reisidir. 

4. Cengiz Efendi (1939, Kahire) Sultan Mehmed Reşad Han’ın torunu Mehmed Nazım Efendi’nin oğludur. Hanımıyla Greensboro’da (North Carolina, ABD) yaşamaktadır. İlk evliliğinden iki çocuğu ve iki torunu vardır. 

5. Osman Selaheddin Efendi (1940, İskenderiye) Sultan Beşinci Murad Han’ın torununun torunudur. Anne tarafından da Sultan Mehmed Reşad Han’ın torununun oğludur. Hanımıyla İstanbul’da yaşıyor. İlk evliliğinden üç çocuğu ve bunlardan sekiz torunu vardır. 

6. Ömer Abdülmecid Efendi (1941, İskenderiye) Sultan Mehmed Reşad Han’ın torununun oğludur. Bir oğlu ve bir torunu var. İngiltere’de yaşıyor. 

7. Mehmed Ziyaeddin Efendi (1947, Kahire) Cengiz Efendi’nin anne ayrı kardeşidir. Bir oğlu bir kızı var. Hanımıyla İngiltere’de yaşıyor. 

8. Selim Efendi (1949, Viyana) Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın torununun oğludur. Biri evli iki oğlu var. Hanımıyla Avusturya’da Salzburg’da yaşıyor. 

9. Selim Efendi (1955, Frankfurt) Osman Bayezid Efendi’nin ağabeyi Burhaneddin Cem Efendi’nin oğludur. İsviçre’de yaşıyor. Bekâr. 

10. Orhan Efendi (1959, Beyrut) Sultan Abdülaziz Han neslinden gelen hayattaki tek şehzadedir. Hanımı ile Beyrut’ta yaşıyor. Çocuğu yok. 

11. Orhan Efendi (1963, Şam) Harun Efendi’nin oğludur. Eşi ve çocukları ile İstanbul’da yaşıyor. 5 çocuğu, bir kızından iki torunu var. 

12. Ziyaeddin Efendi (1966, ABD) Cengiz Efendi’nin oğludur. Hanımıyla ABD’de Oklahoma City’de yaşıyor. Çocuğu yok. 

13. Orhan Murad Efendi (1972, İngiltere) Osman Selaheddin Efendi’nin oğludur. Hanımı ve iki oğlu ile İngiltere’de yaşıyor. 

14. Osman Efendi (1975, Salzburg) Selim Efendi’nin oğludur. Salzburg’da yaşıyor. Bekâr. 

15. Mahmud Efendi (1975, İngiltere) Ömer Abdülmecid Efendi’nin oğludur. Hanımı ve oğlu ile İngiltere’de yaşıyor. 

16. Abdülhamid Efendi (1977, Salzburg) Selim Efendi’nin oğludur. Hanımıyla Salzburg’da yaşıyor. Çocuğu yok. 

17. Abdülhamid Kayıhan Efendi (1979, İstanbul) Harun Efendi’nin oğludur. Sürgünün sona ermesinden sonra İstanbul’da doğan ilk şehzadedir. Hanımı ve oğlu ile İstanbul’da yaşıyor. 

18. Selim Süleyman Efendi (1979, İngiltere) Osman Selaheddin Efendi’nin oğludur. Hanımı ve oğlu ile Umman’ın başşehri Maskat’ta yaşıyor. 

19. Nazım Efendi (1985, İngiltere) Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin oğludur. İngiltere’de yaşıyor. Bekâr. 

20. Yavuz Selim Efendi (1989, İstanbul) Orhan Efendi’nin oğludur. İstanbul’da yaşıyor. Bekâr. 

21. Turan Cem Efendi (2004, İngiltere) Orhan Murad Efendi’nin oğludur. Şehzade doğumu olmayan 15 yılın sonunda doğmuştur. İngiltere’de yaşıyor. 

22. Tamer Nihad Efendi (2006, İngiltere) Orhan Murad Efendi’nin oğludur. İngiltere’de yaşıyor. 

23. Muhammed Harun Efendi (2007, İstanbul) Abdülhamid Kayıhan Efendi’nin oğludur. İstanbul’da yaşıyor. 

24. Batu Bayezid Efendi (2008, İngiltere) Selim Süleyman Efendi’nin oğludur. Umman’da yaşıyor. 

25. Ziya Reşad Efendi (2012, İngiltere) Mahmud Efendi’nin oğludur. En küçük şehzadedir. İngiltere’de yaşıyor. 

Hayattaki 25 Osmanlı şehzadesinden 10 'u 17 Aralık 2013 günü, devletin davetlisi olarak Şeb-i Arus törenleri için geldikleri Konya'da, soldan sağa: Mahmud, Cengiz, Mehmed Ziyaeddin, Harun, Selim, Selim Cem, Ömer Abdülmecid, Osman Selaheddin, Orhan ve Abdülhamid Kayıhan Osmanoğlu

HAYATTAKİ SULTANLAR 

1. Leyla Sultan (1947, Viyana) Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın torununun kızı, Selim Efendi’nin ablasıdır. Bir kızı var. Salzburg’da yaşıyor. 

2. Nilüfer Sultan (1953, ABD) Burhaneddin Cem Efendi’nin kızı, Selim Efendi’nin ablasıdır. İsviçre’de Cenevre’de yaşıyor. 

3. Perihan Sultan (1963, Beyrut) Sultan Abdülaziz Han neslinden gelen hayattaki iki sultandan biri ve Orhan Efendi’nin kardeşidir. Abu Dabi’de yaşıyor. Bekâr. 

4. Ayşe Sultan (1964, ABD) Cengiz Efendi’nin kızıdır. Eşi ve iki çocuğu ile ABD’de Kansas City’de yaşıyor. 

5. Gülhan Sultan (1968, Beyrut) Perihan Sultan’ın kardeşidir. Beyrut’ta yaşıyor. Bekâr. 

6. Ayşe Gülnev Sultan (1971, İngiltere) Osman Selaheddin Efendi’nin kızıdır. Eşi ve beş çocuğu ile İngiltere’de yaşıyor. 

7. Nurhan Sultan (1973, Şam) Harun Efendi’nin kızıdır. Eşi ve iki çocuğu ile İstanbul’da yaşıyor. 

8. Nilhan Sultan (1987, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. Sürgünün sona ermesinden sonra İstanbul’da doğan ilk sultandır. Eşi ve iki çocuğu ile İstanbul’da yaşıyor. 

9. Nermin Sultan (1988, İngiltere) Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin kızıdır. Dubai’de yaşıyor. 

10. Nilüfer Sultan (1995, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. İstanbul’da yaşıyor. 

11. Berna Sultan (1998, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. İstanbul’da yaşıyor.  

12. Asyahan Sultan (2004, İstanbul) Orhan Efendi’nin kızıdır. İstanbul’da yaşıyor.

Bu yazı, Türkiye Gazetesi'nin 17 Aralık 2014 tarihli nüshasında yayınlanmıştır.